Thursday, March 19, 2015

मेन्निमाङ, मेन्धामाङ, सेक्खामाङ, आनुमाङ, मुजोत्लुङ, खेजोत्लुङ, माङलिङ, माङगेप्माङ, माङओप्मामाङ सेवारो। श्रद्धालु भक्तप्रेमी, संसारमा रहनुभएका किरात धर्मावलम्बीहरु, उपस्थित हुनुभएका मान्यजन, मञ्चमा आसिन अतिथि र पत्रकार मित्रहरु। आजको दिन रमाइलो र खुशीको दिन, हामी यो महान् कार्यमा हामी भेला भएका छौं। यहाँ भेला हुनुभएकोमा हामी कुलको तर्फबाट तपाईहरु र विश्वमा रहनुभएका सम्पूर्ण किरात धर्मावलम्बीहरुलाई यसै सञ्चार माध्यमबाट धन्यवाद दिन चाहन्छौं। हामी संसारको विभिन्न कुनाकाप्चामा पुगेका छौं। त्यहाँ रहनुभएका भक्तजनहरुले सञ्चार माध्यमबाट मेरो सन्देश सुन्दै हुनुहुन्छ। मेरो चाहना पनि यही हो। हामीले यस लोकमा जन्मेपछि केही न केही त गर्नै पर्छ। तपाईहरुलाई सधैं भन्ने गरेको छु, विश्वको धर्ममध्ये किरात धर्म पनि एक हो। मेरो प्रवचन विश्वका धर्मावलम्बी तथा विश्वका अन्य धर्मका धर्मगुरुहरुले पनि सुनिरहनुभएको छ। हिन्दु, मुस्लिम, क्रिश्चियन धर्मका धर्मगुरुहरुले मेरो यो वचन सुनिरहनुभएको छ। विश्वमा धर्म अन्त्यतै महान् हुन्छ। मानिस जन्मेपछि धर्म, ज्ञान, शिक्षाको आवश्यकता पर्छ। त्यसैले सय वर्षअघि यसै थलोमा महागुरु फाल्गुनन्दले जन्म लिनुभयो। नेपालको पूर्व खण्ड भनौं इलाममा धेरै महापुरुषहरु जन्मिनुभएको छ। संसारमा जब जब पाप बढ्दै जान्छ तब धर्मको जन्म हुन्छ। अहिले संसारमा धर्मभन्दा पाप बढी छ। त्यसैले किरात धर्म पनि जन्मेको छ। धर्मले पापलाई धुने गर्दछ। धर्मलाई साबुन र पापलाई मैलो सम्झिनु पर्दछ। त्यसैले पापलाई धुनु धर्मको आवश्यकता पर्दछ। विश्वको कुनाकाप्चामा विभिन्न धर्महरु आफ्नो अस्तित्वमा रहेका छन्। त्यो साबुनले त्यो पापलाई धुन्छ। मान्छे भएपछि पाप त अलिकति गरेकै हुन्छन्। बोल्दा, हिँड्दा झुटो बोलेकै हुन्छौं। ढाँट पनि गरेकै हुन्छौं। कपट पनि गरेकै हुन्छौं। छलकपट हुँदै गएपछि पाप बढ्छ। त्यही पापलाई धुने धर्म हो। धर्मले सधैं शान्तिको बाटोमा डोर्‍याउँछ। डाँडाको टुप्पोमा पुगेपछि हाम्रो शरीरमा आफैं आनन्द आउँछ, शान्ति भन्ने त्यस्तो चीज हो। त्यो आनन्द नै धर्मको एउटा स्वरुप हो। संसारमा हामी एकछिन जन्मेका छौं। एकछिन मीठो खान, मीठो बोल्न, रमाइलो गर्न जन्मेका छौं। रमाइलो, दु:ख, सुख, तीतामीठा सबै भोग्न जन्मेका छौं। आनन्द भन्ने चीजले, शान्ति भन्ने कुराले त्यो दु:ख, सुख, तीतामीठाहरु सबै निवारण गर्दछ। त्यसैले आनन्दमय जीवन बिताउनु पर्दछ। हामीले एक दिन त हाम्रो प्राण छोड्न पर्छ। माया, मोह, प्रेम, इष्टमित्र, दाजुभाइ, बन्धु सबै पृथ्वीमा छाडेर एक दिन हामी वहाँको लोकमा जानु पर्दछ। वहाँको लोकमा जाँदाखेरी यस लोकदेखि अर्को लोकमा हामी जान्छौं। त्यहाँ जाँदा धर्म गरेका थियौं भने धर्मकै फल पाइन्छ। पाप गरेका थियौं भने पापकै कर्म भोग्नु पर्दछ। त्यस कारण पापको खाडीभित्र पस्नुभन्दा धर्म नै गरेर जाऔं। म यो कुरा अनुरोध गर्न चाहन्छु। संसारमा मान्छेहरु धेरै बढिसकेका छन्। त्यस कारण पाप ज्यादा हुन्छ। मान्छेको लोभ बढ्छ। पाप बढ्छ। महत्त्वकांक्षी भइन्छ। पापका साथसाथै अहंकार हुन्छ। हामीका क्रोध आउँछ। रीसराग जन्मिन्छ। त्यो रीसरागले नै हाम्रो जीवनलाई खत्तम गर्ने हो। त्यसैले तपाईहरुले रीसरागलाई कम गर्नु पर्दछ। हाम्रो दिमागभित्र नराम्रा भावनाहरु आउँछन्। त्यसलाई हटाउनु पर्दछ। हाम्रो आत्माभित्र नराम्रो चीजहरु घुसेर नराम्रो कर्म गर्न लगाउँछ। त्यसलाई हटाउने, हाम्रो दिमागलाई धुने, सबै साथीभाइमा प्रेम, सद्भाव राख्ने गर्नु पर्दछ। म यही कुरा तपाईहरुसँग आह्वान गर्न चाहन्छु। मेरो चाहिँ चिन्तन के छ भने विश्वमा हिंसा नहोस्। शान्ति होस्। हामी प्राणीहरु सबै शान्तिसँग बाँच्न पाऔं। यही कामना छ। मैले सधैं तपाईहरुलाई भन्ने गरेको छु। संसारमा डाक्टर, औषधिले नसक्ने विभिन्न रोगव्याधीहरु आउँदैछ। त्यो रोगव्याधीबाट बच्न मदिरापान, धूम्रपान, चुरोट, खैनीको कुलतमा फस्न छाड्नु पर्दछ। यसो गरे तपाईहरुको जीवन सुन्दर हुन्छ। मान्छेहरुले विभिन्न चीजहरु सेवन गर्न थालेका छौं। हामीले नखाइ नहुने त खाना मात्रै हो। त्यसैले शुद्ध खाना खाऔं। शाकाहारी खाना खाऔं। सबैसँग मेलमिलाप गरौं। सत्यको बाटोमा हिँडौं। सत्यको नियममा हिँडौं। यही कुरा तपाईहरुसँग हार्दिक अनुरोध गर्न चाहन्छु। यो ब्रह्माण्ड, मुन्धुमी भाषामा चाहिँ पोरोप्मीमाङ, यम्भाप्मीमाङ, मेन्निमाङ, मेन्धामाङ भन्छौं। यो ब्रह्माण्डमा दिनहुँ प्रलय हुन्छ। दिनहुँ सृष्टि हुन्छ। त्यहाँ एउटा भिन्नै संसार छ। हामीलाई शंका के लागेको छ भने यो पृथ्वी नै उडिगयो भने त हाम्रो अमनचैन गर्ने ठाउँ हराउँछ। हामी पनि हराउँछौं। यसमा मलाई चिन्ता लागेको छ। वैज्ञानिकहरुको संस्था नासाले एउटा भविष्यवाणी गरेको छ। यही पुस अन्तिममा ६ दिन पृथ्वीमा रात पर्ने बताएको छ। त्यो विभिन्न सञ्चार माध्यममा आएको छ। हिजो एउटा यान छाडेको छ। मंगल ग्रहमा पठाएको छ। पृथ्वीभन्दा ७ गुणा ठूलो एउटा ढुंगा झर्दैछ। त्यसले सूर्यको वरिपरि छल्छ रे। त्यति बेला पृथ्वीमा रात नै पर्छ। त्यो पनि एक प्रकारको प्रलय नै हो। अमेरिका, रसियालगायतका देश मिलेर त्यस ढुंगालई विष्फोट गर्नका लागि एउटा मिसायल पठाइएको छ। त्यो जाँदैछ। त्यसले भेट्टाएर ढुंगा फुटायो भने घाम लाग्छ। यदि त्यसले भेट्टाएन भने ६ दिन पृथ्वीमा रात पर्छ। भेट्टाएर फुटाए पनि त्यसको चोइटाले पृथ्वीलाई अलिकति असर गर्छ कि भन्ने वैज्ञानिक र हामी अध्यात्मिकहरुको अनुसन्धानले देखाएको छ। यस्तो समयहरु आउँदैछन्। तपाईहरुलाई के भन्न चाहन्छु भने तागेरा निङवाभूमाङ हर्ताकर्ता, दिने, लिने, सृष्टि गर्ने माङ भएको हुनाले हाम्रो ध्यान चाहिँ त्यतातिर केन्द्रित गरौं भन्छु है। अब ६ दिन रात पर्‍यो भने त हाहाकार हुन्छ। समस्या हुन्छ। चिल्लीबिल्ली हुन्छ। एक सय वर्षअघि पनि त्यस्तो भएको थियो। पृथ्वीको चक्र चाहिँ अप्ठ्यारो किसिमले घुमिराखेको छ। मेरो अनुसन्धानले के देखाएको छ भने अहिले पृथ्वी कोल्टे गतिमा गइराखेको छ। कोल्टे परेर घुमिराखेको छ। त्यसैले जलवायु तलमाथि भइराखेको छ। मान्छेका विचारहरु पनि तलमाथि भइराखेको छ। त्यसैले हामीलाई चिन्ता लागेको छ। त्यो ढुंगा आएर घामलाई छलेर ६ दिन रात पर्‍यो भने हाम्रो मनस्थिति त्यो नै परिवर्तन हुन्छ कि, मान्छेले मान्छे चिन्न नसक्ने, मान्छे मान्छे नै बाझने, टोकाटोक गर्ने हुन्छन् कि भन्ने मलाई ठूलो डर छ। अहिले शान्ति हुँदा त मान्छे टोकाटोक गर्छन्, बाझछन्। रीसैरीस उठ्छ। उट्पट्याङ मात्रै गर्छन्। त्यस्तो भइराखेको छ। त्यसैले त्योपट्टि पनि हामी धर्मावलम्बीहरु सचेत बनौं, चिन्तन गरौं। मनन गरौं। यही कुरा भन्न चाहेको छु। फर्सीको दानाजस्तो पृथ्वी रहेको छ। एउटा चोइटा आएर ठोक्कियो भने यो पड्किन्छ। पृथ्वीभित्र पड्किने सामानहरु धेरै छन्। पृथ्वी नै पड्यो भने त हाम्रो बस्ने ठाउँ नै हराउँछ। चैन गर्ने ठाउँ हराउँछ। त्यसैले हामी पुरुषहरुले पनि यो कुरामा चिन्तन गर्नु पर्दछ। रेडियो सुनेर बस्ने हाम्रा साथीभाइहरु र शक्तिपीठमा बस्ने हाम्रा गुरुजीहरुले यस कुरामा चिन्तन गर्नुपर्छ। पृथ्वी बाँच्यो भने हामी बाँच्छौं। पृथ्वी रहेन भने हामी हराउँछौं। सबै हराउँछ। प्रलय पहिले पनि हुँदै आएको हो। टुक्राटक्रा भएर आएको हो। संसारको बनावट, माङको सृष्टि अचम्मको छ। यसमा पनि हामीले चिन्तन गर्नुपर्ने जस्तो मलाई लाग्छ। रोगव्याधीहरु त हरेक आउँछन्। जति नयाँ रोग आउछन्, त्यो रोगको दबाई पत्ता लगाएर त्यसलाई कन्ट्रोल गर्दै लग्यो। अझ अर्को रोग आउँछ। त्यसको औषधि पत्ता लगाइनसक्दै अर्को रोग आउँछ। यसरी विभिन्न किसिमका रोगहरु आइराखेका छन्। त्यसैले हामी पनि सचेत बनौं। साथीभाइलाई सम्झाऔं। ज्ञान दिऔं। जब सत्मार्गमा हिँड्न सक्छौं, तब हाम्रो कल्याण हुन्छ। महागुरु फाल्गुनन्दको वाणी छ, ‘संसारमा एक पटक आगो बलेर आउँछ। त्यसलाई शान्ति गर्न कुनै धर्मले सक्दैन। किरात धर्ममा एउटा मुन्धुम छ। त्यसले मात्र शान्ति गर्न सक्छ है।’ यसरी वहाँले हामीलाई ज्ञान दिनुभएको छ। हामी जसो गरेर पनि बाँच्नु पर्छ। संसार जसो गरेर पनि रहनु चाहिँ पर्छ। संसार नै रहेन भने त हामी रहँदैनौं। त्यसैले अलिकति धर्ममा, सत्यपट्टि पनि बल गरौं। यही कुरा अनुरोध गर्न चाहन्छु। आज धेरै बोल्ने मेरो धोको थियो। तर, समयले बिदा दिइसकेको छ। हामी भनेको संसारको एउटा जुम्राको स्वरुप हौं। धेरै पाप हुँदै गएपछि पृथ्वीले पनि रुप फेर्छ। त्यति बेला हामी हराउन पनि सक्छौं। बाँच्न पनि सक्छौं। यो दुविधा छ। मैले अघि भने तागेरा निङवाभूमाङ भनेको लिने पनि वहाँ नै हो, दिने पनि वहाँ नै हो। लाने पनि वहाँ नै हो। बनाउने पनि वहाँ नै हो। त्यसैले माङप्रति हाम्रो ध्यान आकर्षण गर्नु पर्दछ। अहिले लोभ, लालचमा हामी फसिराखेका छौं। तेरो मेरोमा फसिरहेका छौं। तँ ठूलो र म ठूलो भन्नेमा फसिराखेका छौं। त्यसैले हामीलाई बुद्धि, विवेक, ज्ञान, आयु दिने माङलाई बिर्सिराखेका छौं। अब माङप्रति हाम्रो आत्मा आकर्षित गरौं। संसार ईश्वरको फूलबारी हो भनेर मैले सधैं भनेको छु। संसारमा कोही मान्छेहरु चन्द्रमा, अन्तरिक्ष पुगे। ताराहरु गनिसके। कोही चाहिँ जंगलमा नै छौं। त्यसैले संसार माङको फूलबारी हो। संसारमा विभिन्न खाले मान्छे छौं। गोरो, कालो, नीलो, पहेंलो विभिन्न रंगका मान्छेहरु संसारमा फुलेर बसेका छौं। फूलबारी भएर बसेका छौं। मेरो भनाइको तात्पर्य पृथ्वी रह्यो भने हामी रहन्छौं। पृथ्वी बाँच्यो भने हामी बाँच्न सक्छौं। हामीले अनुसन्धान गर्‍यौं। यो पारि कुम्भकर्ण पहिरो भन्छ, सुभाच्याङको। यसको मुनि मेरो सानो खेती छ। त्यो पहिरो नरोकिने हिसाबले सुरु भयो। तर, त्यही नजिक गएर पृथ्वीलाई चोमेन(उपकार) गर्दा त्यो पहिरो रोकियो। त्यहाँ अहिले जंगल भएको छ। यो इभाङमा एउटा पत्था पहिरो भन्ने थियो। मैले सानैमा देखेको हुँ। त्यहाँ ठूलो टार थियो। त्यो कहिल्यै नअडिने गरी पहिरो बग्यो। त्यो बग्दा–बग्दा त्यहाँ त साँघु लगाएर वारिपारि गर्नुपर्ने अवस्था आइसकेको थियो। त्यहाँका सबैले अनुरोध गरेकाले यहाँबाट भक्तजनहरु पठाएर एक दुई मुठी चरु पोल्न लगाएँ। त्यो पहिरो रोकियो। त्यो ठाउँमा अहिले जंगल भएको छ। त्यसैले पृथ्वीले पनि उपकार खोज्दो रहेछ। मान्छे बिमार भयो भने उपचार गर्न डाक्टरकोमा जान्छौं। कि त गुरुजनहरुकोमा जान्छौं। कि त ज्योतिषहरुकोमा कि त या, साम्बा, फेदाङमाहरुकोमा जान्छौं। यो पृथ्वीले पनि उपचार खोज्दो रहेछ। उक्त कुरा मैले पत्तो लगाएको छु। यो फुलाङगे पाखामा पनि एउटा ठूलो पहिरो गइराखेको थियो। अब त्यो पहिरो थमाउनलाई हल्ला गरौं भने लाज हुने। भौतिक जमानामा कसैले पत्याउँदैनन्। त्यसैले लुकीलुकी गएर एक दुई मुठी चरु पोल्न लगाएपछि पहिरो अडिएको छ। म बसेको वरिपरि पहिरो आइराखेको थियो। त्यो २०३६, २०३७ र २०३८ सालको कुरा हो। यहाँ त सुनसान थियो। धर्म भनेको कुरा जानेकै थिएनन्, यो ठाउँमा। त्यसैले गिल्ला गर्छ कि भनेर राति राति सामान बनाउन लगाएर चरु पोलेपछि त्यो पहिरो अडिएको छ। यसरी पृथ्वीले पनि उपचार खोज्दो रहेछ भन्ने कुरा चाहिँ मैले पत्तो लगाएको छु आदाङबासे। महागुरुको पालामा पनि यो सेतो पहिरो अडाइराख्नुभएको छ। त्यो बुआनाको एउटा ठूलो पहिरो थियो। त्यो पनि अडाइराख्नुभएको हो। चोकमागुको बेतेनी भन्ने एउटा खेत पहिरोले गर्दा बगिसकेको थियो। त्यो पनि अगाइराख्नुभयो। त्यो अझैसम्म छ। इक्सादिङ खाम्बेक माङ भन्छ हाम्रो मुन्धुमले, इक्सादिङ खाम्बेक माङले पनि उपकार खोज्दो रहेछ। यहाँ ठूलो महामारीहरु आउँदैछ। दक्षिण अफ्रिकामा इबोला भन्ने रोग आयो। सञ्चार माध्यमहरुमा दिइराखेको छ। त्यो चाहिँ केबाट आयो अरे भन्दा त्यहाँका काला मान्छेहरुले त चमेरा, बाँदरहरु खान्छन्। चमेरा, बाँदरहरु खाएपछि इबोला रोग आएको हो। इबोला भन्ने त खोला रहेछ। त्यहीबाट इबोला रोग भनियो। अहिले संसारका डाक्टरहरु जम्मा भएका छन्। उपचार गर्दा डाक्टरहरु पनि मर्छन्। अनि डाक्टरहरु सबै भाग्न थालेपछि सरकारले पक्डिँदै त्यहाँ राखेका छन्। त्यो रोगको औषधिको अनुसन्धान गरिराखेका छन्। महागुरुले त के भन्नुभएको छ भने ‘तिमीहरुले जाँड, भाङ नखानु, मासुमंस नखानु, यसमा बिमार आउँछ। रोग आउँछ। र, मान्छे बिमार हुनुभन्दा पहिले रुख, ढुंगा, माटो बिमार हुन्छन्। अनि माछा बिमार हुन्छ। माछा बिमार भएपछि मान्छे बिमार हुन्छ। त्यतिबेला आधारातमा नुवाइधुवाइ गरेर चोखोनितो गरेर, पूर्व फर्केर युमासामलाई धुप पोल्नु है। यसो गरे मात्रै रक्षा हुन्छ। शान्ति हुन्छ।’ एउटा उदाहरण, नेपालमा इबोला पहिला हवाइजहाज लाइनबाटै आउँछ। हाम्रा मान्छे विदेश जान्छन्। त्यसबाटै इबोला आउँछ। त्यसलाई परीक्षण गर्ने यन्त्र त नेपालमा छैन। त्यो अञ्जानमा आएर यहाँ फैलियो भने त हामी सखाप हुन्छौं। त्यो पनि हामीले चिन्ता गर्नुपर्छ है। त्यो चाहिँ निक्कै टाढाबाटै सर्छ अरे। त्यस्तो खालको बिमार नेपालमा आयो भने त उपाय नै छैन। उही तागेरा निङवाभूमाङबाहेक अरु उपाय छैन। हाम्रो सरकारसँग त्यो सामान किन्ने उपाय छैन। त्यसैले गर्दा समस्या छ। तर, हामी चाहिँ के गरिराखेका छौं भने साँझ, बिहान इबोला बिमार कहाँबाट उत्पत्ति भयो, त्यही जाऊ, तिम्रो ठाउँ त्यता है। यता त तिम्रो ठाउँ होइन है भनेर आध्यात्मिक प्रयास गरिराखेका छौं। यस्तो कुराहरुमा चिन्तन गर्नु पर्छ। संसार कहाँ पुगिसक्यो, त्यो कुरालाई पनि हामीले चिन्तन गर्नु पर्छ। मान्छेहरु चन्द्रमामा बिरुवा लगेर रोप्दैछन्। माटो लाँदै रोप्दैछन्। मंगलग्रहमा पठाएका छन्। त्यहाँ त अक्सिजन छ। अझ बस्ती नै राख्ने भन्ने कुरा छ। होटलहरु खोल्ने कुरा छ। तर, हामी नेपालीहरु भनौं हामी किरातहरुमा त्यस्तो चिन्तन छैन। त्यो स्तरमा पुग्न त एक सय वर्षमा पनि पुग्दैनौं। धर्मले राम्रो कुरा सिकाउँछ। कुलतमा फस्न दिँदैन। स्वास्थ्यलाई राम्रो राख्नु भन्छ। चेतनालाई पवित्र राख्नु भन्छ। यो चेत, यो सम्झिने एउटा शक्तिलाई अझ राम्ररी सुधार भएर लानु पर्छ। यी कुराहरुमा पनि तपाईहरुको ध्यान आकर्षण गर्न चाहन्छु। यहाँ विश्वभरिकै मान्छेहरु जम्मा हुनुभएको छ। प्रतिनिधिको रुपमा आउनुभएको छ। अन्तिममा म के भन्छु भने यो धर्म संसारमा फैलिएर जाओस्। तपाईहरुले मनमा जे सोचेर, सम्झेर आउनुभएको छ। केही माग्न आउनुभएको छ। त्यसलाई तागेरा निङवाभूमाङले पूरा गरिदिओस् भन्ने माङसँग प्रार्थना गर्न चाहन्छु। दुई वटा बाटो हुन्छ। एउटा पापको बाटो, अर्को धर्मको बाटो। एउटा कुकर्म, एउटा सुकर्म। यसलाई चिन्नु पर्दछ। हामी कुकर्ममा जानुभन्दा सुकर्म, शान्तिको बाटोमा जानु राम्रो। हाम्रो बाटो यो हो। यसभित्र जाँदा गम्भीर दर्शन छ। थुप्रै दर्शन छन् यसभित्र। त्यसलाई हामीले अनुशरण गर्नुपर्‍यो। बुझनु पर्‍यो। जान्नु पर्‍यो। दिमागमा राख्नु पर्‍यो। मेरो समयमा धेरै कुराहरु अगाडि बढाएर ल्याएँ। सफल भइराखेको छु। मेरो बाजे महागुरुको समयमा त निरङ्कुश शासन थियो। राणा शासन थियो। तर पनि किरात धर्मको प्रचारप्रसार भएर आयो। महागुरुले माङहिमहरु बनाउँदै जानु हुँदा यो त लिम्बुवानको राजा हुनु खोज्दैछ भनेर पक्राउ पूर्जी आयो। र, पक्रिएर हतकडी लगाएर लगे। काठमाण्डौ पुर्‍याए। त्यतिबेला त काठमाण्डौलाई नेपाल भन्ने चलन थियो। नेपाल पुर्‍याए। श्री ३ राणा सरकारहरु वरिपरि बसेर हाजिर गराए। बाटोमा जाँदा–जाँदै महागुरुले ‘मेरो गहना त ल्याउनुभएको छ। म गहना लगाएर जान्छु।’ भन्नुभयो। त्यो गहना भनेको हतकडी थियो। र, हतकडी लगाएर राणा शासकको अगाडि पुर्‍याए। महागुरुले राणा सरकारको हातमा एउटा असर्फी राखेर हात उठाउँदा त्यो हतकडी आफैं चुडिएर झर्‍यो। अनि राणाहरु हेराहेर गरे। लामो लामो जिब्रो तन्काएर हेराहेर गर्‍यो अरे। त्यसपछि यो त राजा त होइन रहेछ। यो त के हो के हो, ईश्वर रहेछ भनेर पशुपति क्षेत्रमा मृगस्थली भन्ने ठाउँ छ। राणाले महापुरुष तिमी त्यहाँ बस्नु पर्छ भनेर ठाउँ दिएको थियो। तर, महागुरुले म त बस्दिन। नसुध्रिएको समाजलाई सुधार्न जन्मेको हुँ। म त मेरो बन्धुमा फर्किन्छु भनेर यो गाउँमा आउनुभयो। मेरो समयमा पञ्चायत कालमा पनि लाइन त त्यही आइराखेको थियो। मेरो टाउको पनि तीन लाख रुपैयाँमा मोलेकै हो। तर, काम गर्दै आयौं। चेलाभूलाहरु, भक्तजनहरु नेल, साङली लगाउनेसम्म पुर्‍याएको छैन पो। मेरो समयमा धेरै विकास भएर आएका छ। मेरो नाममा पनि सेतामगुरालीको आरोप लाग्यो। कांग्रेसको आरोप लाग्यो। कम्युनिस्टको आरोप लाग्यो। बामे भन्थे। मैले एक दुई जना मान्छेलाई सम्झाउँदा यो बामे हो भन्थे। खेती गर्दा पनि यो कम्युनिस्ट हो। कम्युनिस्टले मात्रै यसरी काम गर्छ भन्थे। तर पनि ती सारा कुरालाई चिरफार गरेर पार भएर आइराखेका छौं। दु:ख, सुख त आफ्नै ठाउँमा छ। बिस्तारै तपाईहरुलाई भनौंला। आज ज्यादै खुशी लागेको छ। तपाईहरु सहभागी हुनुभयो। सञ्चार माध्यमका प्रतिनिधि, देश तथा विदेशका भक्तजनका साथै देशका नेताहरु सबै आइदिनुभयो। यस भूमि माङसेबुङलाई विश्वले चिनिसकेको छ। यसलाई सबै मिलेर पवित्र भूमि, तीर्थस्थल, शान्तिको भूमि बनाऔं। हामीले काँधमा काँध मिलाएर, मनमा मन मिलाएर एउटा पवित्र थलो बनाऔं। संसारमा केही हुँदा पनि तपाईहरु यहाँ आएर बाँच्नु सकोस्। मेरो यही चाहना छ। तपाईहरुले राम्रो बुझनु होला। यहाँ धेरै विकासका कुरा गरे नेताहरुले। हुन त मेरो सल्लाह धेरै नेताहरुले लिएका छन्। मैले सल्लाह दिइराखेको छु। राज्य चलाउने, सत्ता चलाउने सल्लाह, परामर्श दिइराखेको छु। त्यो गरिराखेका छन्। यो माङसेबुङ बाँझो गाविसको नौ नम्बर वडा हो। यहाँका जनताहरु, माङसेबुङवासीहरु सरकार बिजुली देउ भनेर कराए। बिजुली पनि भर्खरै प्रमुख जिल्ला अधिकारीबाट उद्घाटन भयो। यो बिजुली पनि उपभोग गरौं। सबैले बालौं। हराभरा बनाऔं। यस ठाउँलाई सुन्दर, शान्त बनाऔं। तपाईहरुलाई यही कुरा आग्रह गर्न चाहन्छु। र, बाटोको हकमा फाल्गुनन्द मार्ग दमक, चिसोपानी, रबी भनेर कराइरह्यौं। त्यसमा कतिसँग छलफल भयो। त्यो छलफलमा म पनि सहभागी भएको थिएँ। पहिला पञ्चायत कालदेखि नै त्यो सुरु गरेको हो। अहिले आएर सरकारले आठ करोड रुपैयाँ बजेट छुट्याएको छ। अब यो बाटो बन्यो भने तपाईहरु आउन सजिलो हुन्छ। र, यता माङसेबुङ–बिर्तामोडका लागि अलिकति बाटो अल्झिएको थियो। मैले तपाईहरुकै भेटी दिएर त्यसलाई पूरा गर्न सफल भयौं। अहिले बस आवतजावत गर्दैछ। अहिले भुटान, सिक्किम र सिलगुडी, आसामबाट आउने भक्तजनहरुलाई त्यो बाटोबाट नजिक भएको छ। सुविधा भएको छ। विकासको क्रम त्यस्तो छ। एउटा नयाँ कुरा, फाल्गुनन्द धार्मिक वनको पेटपेट लगेर जितपुरमा महागुरुले बनाउनु भएको माङहिमसम्म र त्यहाँबाट गाग्रेभञ्ज्याङसम्म हाम्रो सुम्बोगेन हुक्वाबाट बाटो बनिँदैछ। त्यस बाटोबाट फुलुङगी तीर्थस्थल, महागुरुले ज्ञान प्राप्त गर्नुभएको ठाउँ र मैले ज्ञान प्राप्त गरेको थलोमा सबै भक्तजनहरु सुविधा साथ आनन्दसँगले यात्रा गरुन्, दर्शन गरुन् भनेर तीर्थमार्ग नाम लगाएर हामीले काम सुरु गरिराखेका छौं। त्यो कुरा हाम्रा नेताजीहरुसँग माथिल्लो निकायमा पनि कुरो भइराखेको छ। तीर्थमार्गको अध्यक्षका साथै काम गर्नेहरु पनि यही आउनुभएको छ। त्यसमा पनि हामीले अलिअलि हुक्वा लगाऔं। त्यसबाट पनि तपाईहरुले माङवाहाङवा पाउनु हुनेछ। त्यो परिबन्ध मिलाएका छौं। यो फाल्गुनन्द धार्मिक वनको पेटपेट मेक्वा खोलाको किनारबाट फुलुङगी र फुलुङगी हुँदै जितपुर गाग्रेभञ्याङसम्म जान्छ। यो बाटो निर्माण गर्न सफल भयौं भने ऐतिहासिक थलोहरु हामी सबै देख्न पाउँछौं। महागुरु कस्तो ठाउँमा बस्नुभएको रहेछ। कस्तो ठाउँमा ज्ञान प्राप्त गर्नुभएको रहेछ भन्ने कुराहरु थाहा पाउन सक्छौं। र, जितपुरमा महागुरुले एउटा माङहिम बनाउनुभएको छ। त्यसको पनि दर्शन गर्न सक्छौं। त्यसैले यस बाटोमा विश्वका भक्तजनहरुले अलिअलि हुक्वा लगाऔं। एक थुकी सुकी सय थुकी नदी भन्छन्। हामीले अलिअलि थुक्यौं भने नदी बन्छ। त्यसैले त्यसपट्टि पनि तपाईहरुको ध्यान आकर्षण होस्। यो माङसेबुङ नजिकबाट आउन मझुवा खोलाबाट एउटा बाटो खोल्नु पर्नेछ। अब बिस्तारै बिस्तारै सुन्दर बन्छ भन्ने हामीलाई आशा लागेको छ। यसप्रति पनि ध्यान आकर्षण गर्न चाहन्छु। निजी आश्रमका लागि पनि तपाईहरुकै हुक्वाबाट साम्याङवा धारा, युप्पावा धारा, निजी आश्रममा गुरु बस्ने तपाईहरुको शीर, गुरु आराम गर्ने थलो तपाईहरुले बनाइदिँदै हुनुहुन्छ। तपाईहरुको सहयोगबाट। त्यस वापत आशीर्वाद मेडलको प्रबन्ध छ। त्यसमा पनि तपाईहरुले ध्यान दिनु होला। मुजोत्लुङ माङहिमका लागि धुनीकुण्ड बन्दैछ। विश्व शान्तिका निमित्त एक दुई मुठी चरु त लगाउनै पर्छ। तपाईहरुले सुम्बुगेन हुक्वा लगाउनुभएको माङलाई त देखाउनै पर्छ। त्यसका निमित्त पनि तपाईले सुम्बुगेन हुक्वा दिइराख्नु होला। हाम्रो सबै काम सिद्ध भएपछि पक्कै पनि हामी सबै सिद्ध हुन्छौं। हाम्रो मनोकामना पूर्ण हुन्छ भन्ने मैले सम्झेको छु। अब मेरो पनि समयको गति नजिक नजिक आइपुगेको छ। हिजोदेखि ६१ वर्षमा लागें। अब अर्को साल त्यत्तिकै जान्छ। त्यसपछि पनि त्यत्तिकै जान्छ। अब यताभन्दा पनि उत्तै नजिक हुँदै जान्छ। तर, मान्छेमा यो गर्छु, त्यो गर्छु भन्ने लोभ चाहिँ कहिल्यै मर्दैन। त्यसैले म हुँदै तपाईहरुले बल गरिदिनु पर्‍यो। म हुँदै धेरै कुरा तपाईहरुले सोध्नुपर्‍यो। म केही दिन आएको छु। मैले तपाईहरुलाई के भनेको छु भने तपाईहरुको दिमाग, विवेक, आत्मामा रहेका नराम्रा चीजहरुलाई धुन, सफा गर्नु आएको हुँ। मेरो काम यो हो। मेरो कर्तव्य यो हो। यी कर्तव्य पूरा भइसकेपछि म पनि परमधाम जानुपर्छ। मेरो माथिल्लो अफिस पनि खाली भएको छ। त्यो अफिस चलाउनु पर्छ माथि गएर। त्यसैले अब तपाईहरुसँग घुलमेल गरेर बस्ने समय अलि छोटिँदै गइरहेको छ। त्यसैले यसपट्टि पनि तपाईको ध्यान आकर्षण गरें। अब यहाँ माङहिमहरु बनाउने, हराभरा बनाउने मेरो एउटा इच्छा छ। यस ठाउँमा विश्वका मान्छे आउँछन्। करोडौं भक्तजनहरु आउँछन्। तर, कसरी थाम्न सक्नु हुन्छ? भन्ने कुरामा मलाई चिन्ता लागेको छ। यो हत्तपत्तको दिमागले थाम्दैन है। निकै ठूलो दिमाग चाहिन्छ। संसार अट्ने दिमाग चाहिन्छ। मैले त दु:ख–सुख खेती गरेर हुन्छ कि, भारी बोकेर हुन्छ कि, मान्छेलाई सम्झाएर हुन्छ कि, अपाङग असहायलाई सहयोग गरेर हुन्छ कि यो धर्म यहाँसम्म ल्याएको छु। यो तपाईको भाग्य हो। यो सम्हालेर यसलाई टेक्वा दिएर लाने तपाईहरुको कर्तव्य हो है। यो बुझनुभयो नि? स्वास्थ्य रहनका लागि हामीले चुरोट, बिडी खानु हुँदैन। अभक्ष चीजहरु खानु हुँदैन। आत्मालाई पवित्र राख्नुपर्छ। तपाईहरु यति जम्मा हुनु भएको छ। मतवाली भन्छ, किरातहरु भेला भएको ठाउँमा त झगडा मात्रै पो हुन्छ त। कुटाकुट हुन्छ। अनि पुलिसलाई पक्रेर कारवाही गर भन्ने बाध्यता आउँछ। कानुन लाउनु पर्ने बाध्यता आउँछ। धन्न पो तपाईहरु यतिसम्म हुनुभएको छ। तपाईहरु माथि आउनुभएको छ। यसमा मलाई खुशी लागेको छ। अब तपाईहरुको विवेक जति ब्यूँझिँदै जान्छ, तपाईहरुले आत्मालाई सफा राख्नुभयो भने, अमूल्य ज्ञानहरु आफैं आउँछ। कसैलाई सोध्नु पर्दैन। म कुनै विश्वविद्यालय पढेर डाक्टरेट गरेको होइन। मैले गुफा साधन गरेर, ध्यानबाट डाक्टरेट हुँ। त्यसैले मेरो स्कुल त ओडार पो है भन्ने गरेको छु। मलाई सोध्छन् नि, कहाँ पढेको हो? डिग्री कुन विश्वविद्यालयबाट हो? म चाहिँ मेरो क्याम्पस ओडार है भन्छु। यसरी सुनाउने गर्छु। हामीले अध्ययन गर्दै गयौं भने त्यो आफैं आउँछ है आत्माबाट। कसैले अराउनु पर्दैन। त्यो ज्ञान मैले प्राप्त गरेर तपाईहरुको दिमागमा, मस्तिस्कमा हालिदिएको छु। त्यसले आफैं काम गर्दै जान्छ। तर, यति हो सत्य सम्झिनु पर्छ। सत्य कुरालाई पछ्याउनु पर्छ। मेन्डेट एरिया भनेको त्यो हो। उभौलीको समयमा माघ १ गतेदेखि हामीले एक हप्ते किरात धार्मिक चाड घोषणा गरेका छौं। प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाजी आउनुभएर घोषणा गरिदिनुभएको छ। र, हामीले एक हप्ते चाडलाई रमाइलो साथ मनाऔं। १ सय ८ प्रकारका परिकार बनाएर खाऔं। यसमा पनि केही छुट छ। आ–आफ्नो किसिमले मनाउने। अब हामी शाकाहारीले शाकाहारी किसिमले मान्ने, मासुमंस खानेहरुले त्यही किसिमले मान्छन्। तर, १ सय ८ वटा चीज चाहिँ मिलाएर खानु सिक्नु पर्छ। एक हप्ते चाड मान्दै जाऔं। शान्तिको कामना गरेर सबैसँग शुभकामना आदानप्रदान गरौं। दु:ख, सुखका कुरा गरौं। यसरी चाडको स्वरुप ल्याऔं। यो पनि तपाईहरुसँग हार्दिक अनुरोध गर्न चाहन्छु। हामीले माघमा अलि व्यवस्थित ढंगले उभौलीको सेवा गरौं, चाड पनि मनाऔं। माङवाहाङवा पनि थापौं। यही कुरा तपाईहरुलाई ध्यान आकर्षण गर्छु। अर्को कुरा निजी आश्रममा काम प्रसस्त भएकाले अलि कति जनशक्तिको आवश्यकता परेको छ। त्यसैले तपाईहरुले जनशक्तिको सहयोग मलाई दिनु पर्‍यो। अब म तपाईहरुसँग समय लिन चाहन्न। आज धेरै बोल्ने मेरो इच्छा त थियो। तर, समय अभावले सकिएन। एउटा विशाल धार्मिक प्रवचन गराउने मेरो योजना छ। दुई संस्थाहरु (किरात धर्म तथा साहित्य उत्थान संघ र किरात चोत्लुङ मुहिङगुम अङसीमागेन्ना सेवा)सँग सल्लाह भइराखेको छ। कुन ठाउँमा गर्ने, कहाँ गर्ने, कति मान्छे जम्मा गर्ने भन्ने कुरामा छलफल गरिराखेका छौं। यसमा तपाईहरु पनि सहभागी हुुनु होस्। तपाईहरुले पैसा कुलतमा फ्याँक्नुभन्दा धर्मको कुरा सुन्न खर्च गरेर जानु। अब गाडी बन्द भयो भने खुट्टाले हिँडेर जानु। हिजोसम्म हामी खुट्टाले हिँडेका हौं। तर, गाडी चलेर सुविधाभोगी भइयो। यहाँ जान निक्कै गाह्रो हुन्छ। त्यसैले खुट्टाले हिँडेर पनि आइपुग्नु पर्छ। हामीले खबर गर्छौं। माघलाई चाडको रुप दिएका छौं। देशमा शान्ति भयो भने राम्रो कुरा हो। अशान्ति भयो भने बाटो रोकिन्छ। बन्द हुन्छ। त्यतिबेला त हामी बन्दोबस्ती सामानसँग हिँडेर आउनु पर्छ। खर्चबर्च बोकेर हिँडेर आउनु पर्छ। त्यो पनि हामीेले मनन् गरौं। चिन्तन गरौं। यो थलोलाई नबिर्सौं। हामीले माथिल्लो निकायबाट राम्रो आश्वासन पाएका छौं। यहाँको शान्तिको निमित्त प्रहरी प्रशासन, सबैले हामीलाई सहयोग पुर्‍याउनुभएको छ। सहयोग दिनुभएकोमा म सरकारलाई नै धन्यवाद दिन चाहन्छु। महागुरु फाल्गुनन्दलाई राष्ट्रिय विभूति घोषणा गरेको र राष्ट्रले चिनेको छ। महागुरु फाल्गुनन्द जन्मजयन्तीको उपलक्ष्यमा राष्ट्रिय बिदाका लागि पनि छलफल भइराखेको छ। राष्ट्रबाट मैले आशा गरिराखेको छु। फाल्गुनन्द जन्मजयन्तीमा राष्ट्रिय बिदा भयो भने अझ राम्रो। हामी शान्तिसँग बसौं। हाम्रो भाषा, साहित्य, संस्कृति बाँच्न पाओस्। धर्म सबैले मान्न पाओस् भन्ने कामना गर्छु। हामी यसरी भेट भयौं। दु:ख, सुखका कुरा गर्‍यौं। यो थलो त्रिवेणी हो। यो थलो भनेको कुम्भकर्ण हिमाल(फक्ताङलुङ)बाट आएको डाँडाको शृङ्खला हो। यो लारुम्बामा आएर यो माइठकुरानीको, रतुवाको छेउ, यो चुलाचुलीको छेउमा टुङ्गिएको छ। यहाँ हामी विश्वका मान्छे भेला भएका छौं। त्रिवेणी, तीर्थमा भेला भयौं। यस महायज्ञमा भेला भयौं। यो महायज्ञमा भेला भएको हुनाले तपाईहरुले जे जे चिताउनुभएको छ, त्यो पूरा होस्। कसैले ठूलठूला पद पाऔं भनेर माग्न आउनुभएको होला। कोही के पाउँ भनेर माग्न आउनुभएको होला। कसैले धन शक्ति, जनशक्ति, वुद्धि, ज्ञानको शक्ति सिद्धि माग्नुभएको होला। दु:खहरु सबै निवारण होस् भनी माग्नुभएको होला। ती सबै तागेरा निङवाभूमाङले पूरा गरोस्। तपाईहरुको मनोकामना पूरा होस्। यही आशीर्वाद दिँदै म बिदा लिन चाहन्छु। आसेवारो, आसेवारो, आसेवारो। जय किरात।
मुहिङगुम अङसीमाङ आत्मानन्द लिङ्देन ‘सेइङ’को ६१औं जन्मोत्सव समारोहको अवसरमा २०७१ साल मंसिर १९ गते माङसेबुङ, इलाममा दिनुभएको प्रवचनको पूर्ण पाठ :

-

Monday, January 26, 2015

सन्तोष शेर्मा बिवाश: सन्तोष शेर्मा "बिवाश"

सन्तोष शेर्मा बिवाश

देश अहिले इतिहासको संगिन मोडमा आएर उभिएको छ । मानिसहरुको मनमा देश पूनः गृहयुद्धमा जाने हो कि ? देश कतै असफल राष्ट्रमा परिणत हुने हो कि ? भन्ने भयले घर गरेको छ । संविधान निर्माणको काम आज आएर दोबाटोमा उभिएको छ र त्यसको मूल केन्द्रमा छः ‘संघीयता’ । लोकतन्त्र जनताले, जनताद्वारा जनताकै लागि गरिने शासन भनिएता पनि प्राचिन युनानमा जस्तो प्रत्यक्ष लोकतन्त्रको अभ्यास आज आएर सम्भव छैन । तर पनि देशको शासन व्यवस्थालाई बढि भन्दा बढि लोकतान्त्रिक बनाउन र जनताको सासनमा सहभागितालाई बढी भन्दा बढी सुनिश्चित गर्न विभिन्न देशहरुले सासनका विभिन्न मोडलहरु अपनाएका हुन्छन्, त्यस मध्य संघीयता पनि एक हो । संघीयतामा २ वा २ भन्दा बढी तहका सरकारहरु हुन्छन् । केन्द्रीय सरकारले मुद्रा, सेना र परराष्ट्र मामिला बाहेकका अधिकतम अधिकारहरु स्थानीय सरकारलाई प्रत्यायोजन गर्दछ, जस्ले गर्दा स्थानीय रुपमा जनताले सासनमा बढी सहभागिता जनाउने अवसर पाउदछन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । 

नेपालमा संघीयताको सन्दर्भ २०६३ माघ १ गते नेपालको अन्तरिम संविधान–२०६३ जारी भयो तर त्यसको भोलिपल्टबाट नै तराईमा त्यस संविधानलाई जलाउन सुरु गरियो । मधेस आन्दोलन संबोधन गर्न संविधान जारी भएको ६० औं दिन मै २०६३ फागुन ३० गते पहिलो संसोधन गर्नु प¥यो र नेपाल संघीयतामा जाने प्रतिबद्धता व्यक्त गरियो । त्यसैले संविधान जारी गरेर मात्र हुदो रहेनछ, हामी दुरदर्शी भएर सोचेनौ भने त्यसले गम्भीर परिणाम निम्त्याउन सक्छ भन्ने कुरा हाम्रो इतिहासबाट नै जगजाहेर छ ।   नेपालको ऐतिहासिक पृष्ठभूमी वि.सं.१८०० भन्दा पहिले नेपाल बाइसे–चौबिसे राज्यमा विभक्त थियो । पश्चिमका २२ राज्यहरुलाई खसान भनिन्थ्यो, गण्डकका २४ राज्यहरुलाई मगरात भनिन्थ्यो, पूर्वमा किरात प्रदेश थियो भने उपत्यकालाई नेपाल भनिन्थ्यो । थारु बाहुल्यता भएको ठाउलाई थारुवान, गुरुङ बाहुल्यता भएकोलाई तमुवान भनिन्थ्यो । पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको भौगोलिक एकीकरण गरेपश्चात नेपाललाई ‘४ वर्ण ३६ जातको साझा फूलवारी’ भनेको पाइन्छ । तर, व्यवहार हेर्ने हो भने नेपाल कहिल्यै ४ वर्ण ३६ जातको साझा बन्न सकेन । पृथ्वीनारायण शाह पछिका ५० बर्ष थापा र पाण्डे लगायतका भाइ–भारदारको दरवारीया षड्यन्त्र र शक्ति संघर्षमा बित्यो । १९०३ मा त कोत पर्व नै भइहाल्यो र नेपाल १०४ बर्ष राणा शासनको जातो मुनि पिल्सीन पुग्यो ।       राणाका छोराहरु जन्मदै जर्नेल हुन्थे भने जनताका छोराहरु सुब्बा भन्दा माथि जान पाउदैनथे । २००७ सालको क्रान्ति पछि देशमा प्रजातन्त्र आएको भनियो तर वास्तवमा राणाको अधिकार राजामा स¥यो, राजा मात्र बलिया भए । राजाले २००७ साल चैत्र २८ गने ‘नेपालको अन्तरिम शासन विधान–२००७’ पनि लगू गरे तर प्रधानमन्त्री र मन्त्रीमण्डल जनता प्रति उत्तरदायी होइन राजा प्रति उत्तरदायी बनाइयो । २०१९ सालको पंचायती संविधानले नेपाललाई ‘हिन्दु अधिराज्य’ घोषणा ग¥यो । २०६२÷६३ सालको जनआन्दोलन सम्म कहिले प्रत्यक्ष त कहिले दलहरुलाई सरकार बनाउन दिएर मुलतः दरवारले नै शासन ग¥यो । यसरी नेपालको २५० बर्षको आधुनिक इतिहासमा ‘एउटै जाति, एउटै देश , एउटै भाषा, एउटै भेष ।’ भन्ने सिद्धान्त अनुसार शासन संचालन हुदै आयो, यो कहिल्यै सबैको साझा बन्न सकेन । पछिल्लो २०६८ सालको जनगणना अनुसार नेपालमा १२५ भन्दा बढी जात–जातीहरु, १२३ भन्दा बढी भाषा–सस्कृतिहरु, १० भन्दा बढी धर्म–सम्प्रदायहरु बसोबास गर्दछन् । तर विडम्बना सार्बजनिक पदहरुमा सिमित भाषा, क्षेत्र, लिङ्ग, धर्म, जातको सधै बोलवाला रह्यो । जनसंख्याको ५१.५५ रहेका महिलाहरुको राजनीतिको केन्द्रिय नेतृत्वमा १६५, निजामती सेवामा १५५, नेपाली सेनामा १.९५, ससस्त्रमा ३.४७५, जनपद प्रहरीमा ७५, संसदको प्रत्यक्ष निर्वाचनमा विजयी हुने २.४५ मात्र सहभागिता छ । ब्राहमणहरु १०.२४५ निरपेक्ष गरिबीको रेखामुनी छन् भने दलितहरु ३८.१६५ निरपेक्ष गरिबीको रेखामुनी छन् । २५० बर्षको इतिहासमा कहिल्यै पनि यो देशमा महिला, दलित, जनजाति, मधेसीबाट राष्ट्रको कार्यकारी प्रमुख बनेको छैन । हामीसंग संविधान नभएर संविधान बनाउन लागिएको होइन, बरु यो असमानतालाई संबोधन गर्न नै हामी संविधानसभा मार्फत राज्यको पुनरसंरचनामा जाने भनेका हौं ।     अन्धराष्ट्रवादको भ्रम पहिलो विश्वयुद्ध पछि भर्सिलिजको सन्धी मार्फत जर्मनको ठूलो मानमर्दन गरियो । त्यसैको फाइदा उठाएर हिटलरले जर्मनहरुमा अन्धराष्ट्रवाद बाँडेका थिए । जर्मनहरु नै संसारको सबैभन्दा उत्कृष्ठ जाति हुन् र उनीहरुले नै संसारमा राज गर्नुपर्छ भनि सिकाइएको थियो । त्यसको परिणाम के भयो ? जगजाहेर नै छ । नेपालमा राणाहरुले जनतालाई पढ्न–लेख्न नै दिएनन् भने राजाहरुले अन्धराष्ट्रवाद पढाए । हामीले राम शाहका सुधार भनि पढ्यौं, पृथ्वीनारायण शाहको राष्ट्रनिर्माण भनि पढ्यौं, अंग्रेज संगको युद्धको बहादुरी पढ्यौ र ०७ सालको क्रान्ति पढ्यौं । तर, त्यतीबेलाको सानो जनसंख्यामा पनि पृथ्वीनारायण शाहले किर्तिपुर बासिको नाक–कान काटेर १८ धार्नी पु¥याउनु युद्ध अपराध हो भन्ने कुरा कहिल्यै सिकाइदैन, अंग्रेज युद्धमा नेपालको हार हुनुका कारण दरबार भित्रको शक्ति संघर्षले मोर्चाका फौजलाई उचित सहयोग गर्न नसक्नु प्रमुख थियो भनि कहिल्यै भनिदैन, ९७ सालमा ४ जना शहिदलाई मृत्युदण्ड दिदा राजा त्रिभुवनले लालमोहर लगाएका थिए भनि कतै बोलिदैन । सन् १९६२ को भारत–चीन युद्ध ताका भारतले कालापानीमा सैनिक क्याम्प राख्यो र सो खबर नेपालको दरवारमा आयो ।   त्यतीबेलाका राजा महेन्द्रले जबाफ फर्काएः “मैले भारतलाई धेरै नै चिढाइसकें, त्यो भैगो भो, छाडीदेउ” । यसरी हेर्दा खै कहाँ रहेछ त राष्ट्रवाद ? तै पनि उनीहरुले हामीलाई संसारका सबैभन्दा बहादुर हौं भनि मुर्ख बनाउन उक्साउन छाडेनन् । नेपाली बहादुर, नेपाली भाषा ठूलो, हाम्रो सनातन हिन्दु धर्म ठूलो, हाम्रा परम्परा ठूलो । हिटरले जस्तै हाम्रा सासकहरुले पनि हामीलाई नेपाल राम्रो, नेपालै ठूलो, नेपालै सुन्दर, नेपालै शान्त भनि सिकाइरहे मानौ हामीलाई सबै थोक पुगिरहेको छ, अहिलेको अवस्था नै स्वर्ग छ । तर, यस्तो सुन्दर देश किन विश्वको सबैभन्दा गरीब, कम विकसित, अशिक्षित, पीछडिएको भयो भनि कहिल्यै उत्तर दिन चाहेनन् । धेरै नेपालीहरुलाई त यति सम्प पनि थाह छैन कि सगरमाथा सबै हाम्रो होइन बरु चिन र नेपालको आधा–आधा हो, यो कुरा १९६१ को नेपाल–चीन सिमा सन्धीमा बकाइदा सहिछाप गरेकाछन् तत्कालीन शासकले । त्यसैले हामीलाई अहिलेसम्म सिकाइएको सत्य आधा सत्य मात्र हो ।   हो, आफ्नो देश, आफ्नो भाषा, आफ्नो धर्म, आफ्नो भेषभूषा, आफ्नो धर्म सबैलाई प्यारो लाग्छ र लाग्नु पर्दछ र त्यो नै हो राष्ट्रवाद । तर राष्ट्रवादले आफ्नो सिमा नाग्यो भने त्यो अन्धराष्ट्रवाद हुन्छ । आफ्नो जात–भाषा–सस्कृती कसैलाई राम्रो लाग्न सक्छ र लाग्नु पर्छ तर अरुको जातलाई होच्याउने, अरुको भाषाको अबहेलना गर्ने कसैलाई अधिकार हुदैन । हाम्रो लागि हाम्रो हिन्दु धर्म सबै भन्दा प्यारो र बैज्ञानिक लाग्छ, तर अरु धर्म मान्नेलाई उनीहरुकै धर्म प्यारो र राम्रो हुन्छ । आज सबैभन्दा गरीब र दलितहरु धर्म परिवर्तन गर्दैछन्, किन ? किनकी हाम्रो हिन्दु धर्मले उनीहरुलाई गरीब बनाएको उनीहरुलाई परिरहेको छ, यो धर्मले उनीहरुलाई अछुत बनाएको उनीहरुलाई लागिरहेको छ । हामीले हाम्रो धर्मको साच्चीकै रक्षा गर्न चाहन्छौ भने हाम्रा कुरिति–कुपरम्पराहरुलाई हटाउने कि कुनै अमुक गायिकाको गीत मोबाइलबाट डिलिट गर्ने फेसबुके अभियान चलाउने ? त्यसैले अरुलाई निचो देखाएर आफू उचो बन्न सक्दैनौ । आफूमात्र ठूलो, आफू मात्र सक्षम भन्ने दम्भले कहिले पनि मेलमिलाप ल्याउदैन । एउटा फूल मात्र फक्रेर–फूलेर माला बन्दैन, सबै फूलहरु फक्रिने बाताबरण हुनुपर्छ । भन्नलाई त नेपालीहरु सदियौ देखि मिलेर बसेका थियौ भनिन्छ तर माथि दिएको आँकडाले नै सबै फूलहरु राम्रो संग फूल्न पाएका छैनन् भन्ने प्रस्टै देख्न सकिन्छ । अनि असमानता र अन्याय सहेर को कहाँ मिलेर बसेको छ ?         संघीयताको खास लडाइ के मा हो ? नेपालको १६.६५ क्षेत्री, १२.२५ ब्राहमण र त्यसैको हाराहारीमा दलित छन् । ७.१५ रहेका मगरहरुको मुख्य बसोबासको क्षेत्र गण्डकको मगरात हो भने २५ रहेका गुरुङहरुको मुख्य बसोबासको क्षेत्र गण्डकको तमुवान हो । ६.६५ रहेका थारुहरुको मुख्य बसोबास पश्चिम तराइको थारुवान हो भने ५.८५ रहेका तामाङहरुको मुख्य बसोबास भनेको उपत्यका वरपरका तामाङ्गसालिन बस्तीहरु हुन् । यसरी हेर्दा क्षत्री, बाहुन र दलितहरु देशै भरि छरिएर रहेका छन् भने अन्य आदिवासी जनजातिहरुको निश्चित–निश्चित भूगोलमा बाहुल्यता छ । नेपालमा अहिले पनि प्रसासनिक र राजनीतिक विभाजन नभएका होइन । देश १४ अंचल, ७५ जिल्ला, ५ विकास क्षेत्र र २४० निर्वाचन क्षेत्रमा विभाजन गरिएको छ र कुनै पनि कानुनमा क्षेत्रि–बाहुनका पुरुषहरुले मात्र सार्बजनिक पद धारण गर्नुपर्छ भनेर भनिएको पनि छैन । तर पनि किन आँकडामा उनीहरुको समानता देखिएन त ? किनकी हाम्रो देश केन्द्रिकृत व्यवस्थामा चलेको थियो जहा जातिमा क्षेत्रि, बाहुनको बाहुल्यता छ, भाषामा नेपाली भाषाको बाहुल्यता छ, धर्ममा हिन्दु धर्मको बाहुल्यता छ जस्ले गर्दा अन्य अल्पसंख्यकहरुले समान प्रतिस्प्रधा गर्न नसक्ने अवस्था सिर्जन भयो । त्यसैले नै अहिलेको असमानताको खाडल देखिन पुगेको हो । पहिचान सहितको संघीयता भनेको कुनै जातिलाई राज्य बाड्नु होइन बरु बर्षौ देखि पछाडि पारिएको जातिलाई क्षेत्रि–ब्रामणको स्थारमा उठाउनु, अन्य धर्मलाई हिन्दु धर्मको स्थरमा उठाउनु, महिलालाई पुरुषको स्थरमा उठाउनु, अन्य भाषालाई नेपाली भाषाको स्थरमा उठाउनु हो । बास्तविक शान्ति तब हुन्छ जब असमानता मेटिन्छ । कुनै क्षेत्रले, कुनै भाषाले, कुनै लिङ्गले र कुनै जातिले म अन्यायमा परेको छु भनि अनुभूत गर्दा सम्म झगडाको बिउ त रहिरहन्छ ।       आज पनि हाम्रो समाजमा महिलालाई मान्छे नसम्झने (पोथी बासेको ठान्ने), दलितहरुलाई हेप्ने, मधेसीलाई भारतीय देख्ने, जनजातिलाई बुद्धि नभएको ठान्ने, कर्णालीको मान्छेलाई, हिमालको मान्छेलाई भोटे सम्झने प्रबृति छदैछ । त्यही प्रबृतिको प्रतिबिम्ब राजनीतिमा पनि देख्न सकिन्छ । अहिलेको मन्त्रीमण्डलको स्वरुप हेर्दैमा पनि त्यसको चित्र छर्लङ्ग हुन्छ । उनीहरुलाई, हामी प्रदेशको मुख्य मन्त्री बनेनौ भने त अन्य जातिहरु त लडेरै मरिहाल्छन् की ? मधेसलाई लगेर भारतमा मिसाईहाल्छन् कि ? भन्ने चिन्ता छ । तर ती साथीहरु ढुक्क भए हुन्छ, अन्य जात–जातिलाई पनि नेपालको उत्तिकै मायाँ छ जति उनीहरुलाई छ । फेसबुकका वालहरुमा राष्ट्रियताको तुफान ल्याउनेलाई होइन बरु गण्डक सम्झौता, कोसी सम्झौता र महाकाली सम्झौताका कारण बर्सेनी डुबान र बाढीको त्रास बेहोर्ने मधेसीलाई बास्तविक राष्ट्रिताको मर्म थाह होला । प्रदेशको नाम जे राखौँ तर मगर बाहुल्यता भएको ठाउमा मगर प्रतिनिधीहरु धेरै आउने, गुरुङ्ग भएको ठाउमा गुरुङ्ग आउने र क्षेत्रि बाहुन भएको ठाउमा क्षेत्रि बाहुनका प्रतिनिधि बढी निर्वािचत हुने व्यवस्था नै लोकतन्त्र होइन र ?

Thursday, January 22, 2015



पृथ्वीनारायण
शाहको लुकाइएको
इतिहास -१जुन आदिबासि ले यो ईतिहास हेरेको छैन ऊसलाई राजा चाहिनछ 
_______________ ___ [इतिहास
जित्नेहरुको घोडा हो भनिन्छ। अर्थात्
जित्नेहरुले आफ्नो पक्षमा ढाल्छन्
इतिहासलाई।
जसको शक्ति उसको भक्ति। पुष्प
मुनकःमिको यो लेखमा हामीलाई सानैदेखि पढाइएको 'महान्'
राजाको लुकाइएको इतिहासका
बारेमा केही तथ्य रहेका छन्।
यी तथ्यहरुबाट शाहवंशको जग कुन
हदसम्मको क्रुरताबाट
खनिएको थियो भन्ने प्रष्ट हुन्छ।] -पुष्प मुनकःमि-
*
पृथ्वीनारायण शाह राजा भइसकेपछि र
प्रधानहरु कान्तिपुर नगई
बाटैमा विदा हुन लागेका बेला उनले
उनीहरुलाई त्यहीँ मारेर उनीहरुको सर्वस्व हरण गरेका थिए।
अर्थात् पृथ्वीनारायण शाहको नियत
भनेको आफू
सत्तामा आइसकेपछि त्यहाँकाहरुलाई
सफाया गर्ने थियो, चाहे ती उनलाई
सहयोग गर्ने हुन् वा प्रतिरोध गर्ने। * त्यतिबेला जंगबहादुरले लखनउ विद्रोह
दबाएपछि जति लुटपाट गरेका थिए,
त्योभन्दा चर्को रुपमा उपत्यकामा उनले
लुटपाट मच्चाएका थिए। उनका सेनाले
हस्तलिखित १ हजार अमूल्य ग्रन्थ
पनि खात लगाई जलाइदिएका थिए। * राज्यस्तरबाट पुरातात्विक सामान
नष्ट गर्ने अभियान आधुनिक कालसम्म
पनि जारी नै थियो। पुरातात्विक
सामान, मूर्ति आदि चोरेर, चोर्न
लगाएर विदेशमा निर्यात भइरह्यो।
नत्रभने भक्तपुरको तलेजु मन्दिर भित्र रहेको मूलढोकाबाट भित्र नछिर्ने दुई
वटा गजुर हराउने थिएनन्, २४
घण्टा सेनाको पहरा भएको ठाउँमा
भएको सुन्धारामा रहेको मकर चोरेर
लगिँदैन थियो। नत्र भने कसको तागत
थियो क्रेन लिएर भूपतिन्द्र मल्लको शालिक चोर्न जाने ?
* राजाले भोजमा बोलाएर त्यहाँबाट
फर्किएकाहरुलाई
गल्लीगल्लीमा पहरा राखिएका सेनाले
धमाधम काटेर नरसंहार गरेका थिए।
* त्यसैले फ्रेञ्च इतिहासकार सिल्भाँ लेभीले
भनेका यी गोरखाली भनेका समयभन्दा
अति क्रुर
अथवा दानीका रुपमा अगाडि आउनसक्ने
द्वैध चरित्रका शासकहरु हुन्।
हाम्रो इतिहासमा कान्तिपुरका राजा जयप्रकाश मल्लले
भारतमा रहेका बेलायती सैनिकहरुसित
सैनिक सहयोग मागेको र त्यसै कारण
मेजर
किनलोकको नेतृत्वमा आएको विदेशी
सेनालाई पृथ्वीनारायण शाहले बाटैमा आक्रमण गरी विदेशी प्रभावले
मुक्त गरेको भनी लेखिएको छ। तर,
पृथ्वीनारायण शाहलाई युरोपले
सामरिक स्रोत साधन दिएर सहयोग
गरेका थिए। ब्रिटिस कम्पनी सरकारले
गोरखाका राजालाई अनुशासनको महत्व सिकाएर
युरोपेली व्यापारीमार्फत्
हातहतियार दिएर सहयोग गरेका हुन्।
त्यही हतियारको सहयोगबाट तीन
पटकको आक्रमणमा धोका दिएर उनले
कीर्तिपुर जितेका हुन्। ललितपुरका पाँच प्रधान (मन्त्री)हरुले
पृथ्वीनारायण शाहलाई राजा बन्न
आमन्त्रण गरेका थिए। पृथ्वीनारायण
शाह राजा भइसकेपछि र प्रधानहरु
कान्तिपुर नगई बाटैमा विदा हुन
लागेका बेला उनले उनीहरुलाई त्यहीँ मारेर उनीहरुको सर्वस्व हरण
गरेका थिए। अर्थात् पृथ्वीनारायण
शाहको नियत भनेको आफू
सत्तामा आइसकेपछि त्यहाँकाहरुलाई
सफाया गर्ने थियो, चाहे ती उनलाई
सहयोग गर्ने हुन् वा प्रतिरोध गर्ने। गोरखालीहरुको यस्तो सन्काहा
कामकारबाहीले
गर्दा नै चिनियाँ सम्राट किएन
लोङ (सन् १७३६-१७९६) ले
आफ्ना उत्तराधिकारीहरु लाई यसो भनेका थिए- “अति नभएसम्म
गोरखाको मामलामा हस्तक्षेप नगर्नू”
भक्तपुर
पनि जितिसकेपछि पृथ्वीनारायण
शाहले यहाँ निकै लुटपाट
मच्चाएका थिए। इतिहासकार पुरुषोत्तमलोचन
श्रेष्ठका अनुसार त्यतिबेला जंगबहादुरले
लखनउ विद्रोह दबाएपछि जति लुटपाट
गरेका थिए,
त्योभन्दा चर्को रुपमा यहाँ उनले लुटपाट
मच्चाएका थिए। उनका सेनाले हस्तलिखित १ हजार अमूल्य ग्रन्थ
पनि खात लगाई जलाइदिएका थिए।
त्यसमा तन्त्रशास्त्र, रसायनशास्त्र,
ज्योतिषशास्त्र, आयुर्वेद ग्रन्थ, शब्द विद्याशास्त्र (ध्वनिसम्बन्धि पुस्तक)
आदि रहेका थिए। नेपालमा क्रिश्चियन
धर्म प्रचार
गर्नका लागि आएका कयापुचिनहरुले ६०
वर्षसम्म नेपालमा बसेका बेला हजारौँ
हस्तलिखित पुस्तक जलाएर गर्व गरेका थिए। मल्लकालमा हिन्दु धर्म
प्रचार गर्नका लागि भारतबाट
आएका शंकराचार्यले बुध्द
धर्मसम्बन्धी ७०० ग्रन्थ
जलाइदिएका थिए। त्यसैले
पृथ्वीनारायण शाह र विदेशीमा के भिन्नता भयो ?
पृथ्वीनारायण शाहले उपत्यका विजय
गरेपछि विदेशी क्रिश्चियनहरुला ई मात्र हैन, ललितपुरका १२ स्थानीय
बासिन्दा क्रिश्चियनहरुला ई समेत देश निकाला गरेका थिए,
अनि बौध्दमार्गीहरुल ाई हेला गर्ने क्रम सुरु गरेका थिए।
जबकि उपत्यकाका आदिवासी भनेका
बौध्दमार्गीहरु पनि हुन्।
राज्य जसले जिते पनि ग्रन्थ
भनेको सबैको साझा हुन्। तर
विजयको नशामा पागल भएका शासकले यस्तो कुरालाई विचार गरेनन्।
त्यति पुस्तक
जलाइसकेपछि पनि बाँकी भएका पुस्तकहरु
मात्र वीर
शमशेरको पालामा पुस्तकालय बनाएर
राष्ट्रिय अभिलेखालयमा राखिएका हुन्। यहाँ के
कुरा पनि भन्न जरुरी छ भने राज्यस्तरबाट
पुरातात्विक सामान नष्ट गर्ने
अभियान आधुनिक कालसम्म
पनि जारी नै थियो। पुरातात्विक
सामान, मूर्ति आदि चोरेर, चोर्न लगाएर विदेशमा निर्यात भइरह्यो।
नत्रभने भक्तपुरको तलेजु मन्दिर भित्र
रहेको मूलढोकाबाट भित्र नछिर्ने दुई
वटा गजुर हराउने थिएनन्, २४
घण्टा सेनाको पहरा भएको ठाउँमा
भएको सुन्धारामा रहेको मकर चोरेर लगिँदैन थियो। नत्र भने कसको तागत
थियो क्रेन लिएर भूपतिन्द्र
मल्लको शालिक चोर्न जाने ?
मल्लकालमा अौद्योगिक
क्रान्तिको वातावरण तयार
भइसकेको थियो, तर पृथ्वीनारायण शाहले गरेर आजसम्म हुन सकेन भन्ने तथ्यलाई
यसबाट पनि पुष्टि हुन्छ कि मल्लहरुले
राम्राराम्रा नक्साहरु समेत बनाएर
विकास गरिसकेका थिए, जसको सुरुवात
जयस्थिति मल्लले गरेका थिए।
त्यस्तो नक्साहरुलाई अंग्रेजहरुले समेत प्रशंसा गरेका थिए।
त्यही नक्साका आधारमा
गोरखालीहरुलाई अरु
ठाउँहरुमा हमला गर्न पनि निकै काम
आयो। त्यसैगरी थ्यासफूमा कोरिएको
भक्तपुरको न्यातपोल मन्दिरको चित्र, जुन जर्मन नागरिक बर्नहार्ड
कोल्भरको हातमा पुगिसकेको छ,
आजभोलि युरोपमा प्रयोग
भइरहेको मोडुल स्केलमा कोरिएको हो।
त्यतिबेलै भवनको नक्सा बनाउने
बेलामा यस्तो स्केल राम्रोसित प्रयोग भइसकेको यसले देखाउँछ। यसबाट प्रष्ट हुन्छ
कि नेपालको वास्तुकलाको विकास
चरण
कति माथि पुगिसकेको थियो भनी।
यहाँ पुनः स्मरण गराउँ
कि त्यतिबेला नेपाल (उपत्यका) ले तिब्बतका लागि मुद्रा छापेर
त्यता पठाउने र त्यस वापत् नेपाललाई
राजस्व आउने गर्थ्यो। तर पृथ्वीनारायण
शाहले त्यसलाई निरन्तरता दिन सकेनन्,
साथसाथै व्यापारमा पनि धेरै कर
बढाए। हिन्दुस्तान र तिब्बतबीच व्यापार गर्ने व्यापारीहरुलाई
पनि देशनिकाला गरिदिए।
अनि ठूल्ठूला व्यापारीहरु
पनि व्यापार गर्नका लागि अरु
देशमा गए। सन् १७७४
मा नेपालमा तिब्बतसित कारोबार गर्ने दुई वटा मात्र कश्मिरी पसल
बाँकी रहेको थियो। पृथ्वीनारायण
शाहको कानुन, नियम पालना नगर्ने
व्यापारीहरुको कान काटेर देश
निकाला गरिन्थ्यो।ता-सि -लुन- पोया तेसु लामा (दलाई
लामापछिका दोस्रा लामा) ले
नेपालका राजालाई पत्र समेत
पठाएका थिए यसो भनेर-”हिन्दू होस्
वा मुसलमान, सबै
व्यापारी तपाईँदेखि डराउँछन्, कोही पनि तपाईँको देशमा बस्न
राजी छैनन्।”
भक्तपुर जितेपछि यहाँ यति दमन
बढ्यो कि मानिसहरु बस्न नसकेर
आफ्नो ठाउँ छाडेर भाग्नु पर्यो।
आजभोलि नेपालका विभिन्न जिल्लामा रहेका बहुसंख्यक
उपत्यकावासीहरु पृथ्वीनारायण
शाहको कोपभाजनबाट
जोगिनका लागि भागेकाहरु हुन्।
आजभोलि पनि वृध्दवृध्दाहरु सुनाउने गर्छन्
छलफलका लागि भनेर राजाले भोजमा बोलाएर त्यहाँबाट
फर्किएकाहरुलाई
गल्लीगल्लीमा पहरा राखिएका सेनाले
धमाधम काटेर नरसंहार गरेका थिए।
दोस्रो पटकको कीर्तिपुर हमला असफल
भएपछि भक्तपुर वरपर रहेको गौकोटमा पृथ्वीनारायण शाहले
हमला गरेको बेलामा त्यो ठाउँमा
सशक्त प्रतिकार भएको थियो। १५
दिनसम्म भएको त्यो युध्दमा ३३२
जना गोरखा सैनिकको मृत्यु
भएको थियो। पछि उनीहरुले जितिसकेपछि त्यो सिङ्गो गाउँलाई
जलाइदिए। त्यतिबेला चौकोट
युध्दको नेतृत्व गर्ने महिन्द्र सिंहले
वीरगति प्राप्त गरेका थिए।
त्यसैको बदला लिन पृथ्वीनारायण
शाहले त्यस्तो नरसंहार गरेको हुनुपर्छ। पृथ्वीनारायण शाहले भक्तपुर आक्रमण
गर्नुअगाडि भित्र्याउने
तयारीमा रहेको धानमा आगो लगाएर
अन्न सबै जलाउन लगाएका थिए।
अनि भक्तपुर जितिसकेपछि पनि नरसंहार
जारी राखेकोले बचेका पुरुषहरु भाग्नुपरेको कृषि कार्य गर्ने
पुरुषहरुको अभावमा अनिकाल समेत
भएको थियो। तत्कालीन
राज्यका काजी (मन्त्री) हरु
(धौकाजी, ध्वँकाजी, भौकाजी,
तिमिलाकाजी) मध्य प्रमाणका रुपमा अगाडि आएका
तिमिलाकाजीका बारेमा तथ्य यस
प्रकार रहेको छ।
विक्रम संवत् १८२६ मा राजा रणजित
मल्ललाई कैद
गरिसकेपछि तिमिलाको चल अचल सम्पति बेच्न, किन्न, भोगचलन गर्न र
व्यापारसमेत गर्न नमिल्ने
गरी पृथ्वीनारायण शाहले
घोषणा गरेका थिए। पछि राजाले
तिमिला काजीसित १८ हजार
यानी राष्ट्रिय आम्दानीको ०.७२ प्रतिशत सलामी लिएर त्यसलाई छाड्न
आदेश दिएका थिए। पछि एक
मध्यस्थकर्ताको सहयोगले बिन्तिभाव
गरेर १८१ रुपैयाँ अर्थात् राष्ट्रिय
आम्दानीको ०.००६ प्रतिशत
जरिवाना तिरेर बिना अपराध क्षमा माग्न लगाएर पृथ्वीनारायण
शाहले अरु
पैसा माफी गरिदिएको व्यहोराको
पंजाछाप (लालमोहर) राखर
फारखती गरिदिए, विसं १८२७ साल
फागुन सुदी १३ रोज ४ दिनमा भक्तपुरमा बसेर।
यो फारखतीको कागज अहिलेसम्म
पनि भक्तपुरको दरबारक्षेत्र
निवासी चक्रराज तिमिला सित छ।
भक्तपुर तमारी न्यातपोल पश्चिम बस्ने
भाजुमुनि तिमिलालाई पनि यसै गरिएको थियो। पछि १८ हजार
रुपैयाँ सलामी लिएर छाडिदिन आदेश
दिएका रहेछन्। उनलाई पनि एक
मध्यस्थकर्ताको सहयोगमा ५१
रुपैयाँ जरिवाना तिराएर बाँकी सबै
माफी गरेको भनी सम्पति फिर्ता दिए, विसं १८२७ साल अगहन सुदि १५ रोज १
मा काठमाडौंमा कागज गरेर।
अर्थात् गल्ती नै
नगरी गल्ती गरेको भनी बलजफ्ती
स्वीकार गर्न लगाएर जरिवाना तिर्न
लगाए। कर्क प्याट्रिकका अनुसार सन् १९७२ (विसं १८४९) मा नेपालको वार्षिक
आम्दानी २५-३० लाख मानिएको छ।
त्यो १५१ रुपैयाँको मूल्य
त्यतिबेला कति थियो होला ?
त्यसैले फ्रेञ्च इतिहासकार सिल्भाँ लेभी
ले भनेका यी गोरखाली भनेका समयभन्दा
अति क्रुर
अथवा दानीका रुपमा अगाडि आउनसक्ने
द्वैध चरित्रका शासकहरु हुन्।
उनीहरुको त्यस्तै जालझेल अनि शंकास्पद
कामहरुका कारण नै ब्रिटिशहरुले दिक्क मानेर नेपालविरुध्द आक्रमण गरेका थिए।
सन् १८१४ मा। (फ्रेञ्च र बेलायत
त्यतिबेला आफ्नो राज्य
सीमा विस्तार गर्ने क्रममा युध्द
भएका देशहरु हुन्, जसका फ्रेञ्चहरु पराजित
भएका थिए। त्यसैले फ्रेञ्चहरुले ब्रिटिशहरुको पक्ष लिएर इतिहास
लेख्दैनन्) यसका कारण दुई वर्षसम्म नेपाल
इस्ट इन्डिया कम्पनीसित लड्नु
परेको थियो भने नेपालको तीन
भागको एक भाग भूभाग समेत गुमाउनु
पर्यो। नेपालको भूभाग गुम्नुको गल्ती पनि उनीहरुकै थियो।
त्यसैले सिल्भाँ लेभीले भनेको-
गोरखा भनेका स्पष्ट
वक्ता बोल्नका लागि, तर बेइमान
जाति हुन्। धोका दिने काममा निकै
माथि।

Friday, December 19, 2014

कामदार ल्याउन कतार सरकारलाई दिइएका सुझावहरू

कतार, श्रावण १ - 2071  
कतार सरकारले भन्छ, 'कतार आउन कुनै शुल्क तिर्नुपर्दैन । भिसा, टिकटदेखि सबै खर्च कम्पनीको दायित्व हो । कामदारको होइन ।' 

नेपाल सरकार भन्छ, '२० हजार रुपैयाँ मात्रै हो । जुन म्यानपावरको सेवा शुल्क हो ।' कम्पनी भन्छ, 'हामीले तिमी ल्याउन लाग्ने सबै खर्च म्यानपावरलाई बुझाएका छौं । तिमी हामीले तोकेको तलब र सुविधामा काम गर्नुपर्छ । अरू हामीलाई थाहा छैन ।' अनि कामदारको कुरो हुन्छ, 'हामीले एकलाख २० हजार बुझाएर आएको हो । एजेन्टले भनेको काम र पैसा चाहिन्छ ।' 

जति कामदार कतार आउँछन्, सबैले सुन्नुपर्ने विषय यही हो । कतार र नेपालबीच कामदार ल्याउने श्रम सम्झौता छ । दुवै देशका आआफ्ना निश्चित प्रक्रियाहरू छन् । ती प्रक्रिया पूरा गरी कामदार यहाँ आइपुग्छन् । यता आइसकेपछि ऐननियममा भएका प्रावधान कार्यान्वयनमा जटिल छ । त्यसको सम्पूर्ण मार कामदारमाथि आइपर्छ । जो पीडित छ, उसले मात्रै भोग्नुपर्छ । तैपनि मान्छे आउने क्रम जारी छ ।

कामदारका आवाज दबिएका हुन्छन् । उनीहरू पहुँच सिधै माथिल्लो तहमा पुग्दैन । सरकारहरूबाट प्रत्याभूति भएका कामदारका अधिकारहरूलाई सुरक्षित बनाइराख्न र थप दिलाउनका लागि अधिकारवादीहरू क्रियाशील नै छन् । समय समयमा कामदारको हितका लागि अध्ययनहरू सार्वजनिक भइरहेका हुन्छन् । 

कतारले एउटा स्वतन्त्र रूपमा काम गर्न पाउने गरी कतार फाउन्डेसन स्थापना गरेको धेरै भइसकेको छ । यसले विशेष गरी शिक्षा, खेलकुद, स्वस्थका साथै विदेशी कामदारको पक्षमा पनि काम गर्दै आइरहेको छ । यसले कामदारमाथि हुने शोषण, मानव तस्करजस्ता विषयलाई उठाउँदै आएको छ । 

कामदारसँग सरोकार राख्ने निकायले भन्दै आएको छ कि, 'कामदार ल्याउने प्रक्रिया गलत छ । स्वस्थ छैन ।' झन् नेपालका म्यानपावर कम्पनीहरूले त 'मानव तस्कारको शैली'मा कामदार पठाउने गरेको भन्ने आरोप लाग्ने गरेको छ । कामदार आउने प्रक्रिया नै गलत भएपछि अरू बिषय त्यत्तिकै जटिल हुन भइगयो । यस विषयमा कतार फाउन्डेसनले कामदार ल्याउन र यहाँ उनीहरूको अधिकारलाई प्रत्याभूति गर्नका लागि कतारलाई १० बुँदे सुझाव दिएको  छ । जुन यस्तो छ ः 

१) कतार सरकारले कामदार पठाउने देशसँग मिलेर कामदार आपूर्ति गर्न एउटा गुणस्तर मापदण्ड बनाई दुई सरकारबीच सम्झौता गर्नुपर्छ । कामदार आपूर्ति आचारसंहिताभित्र हुनुपर्छ । जसमा विद्युतीय इन्टरनेटमा आधारित हुनुपर्छ । 

२) कामदार आपूर्ति गर्न लाग्ने शुल्क पुनः वर्गीकरण गरिनुपर्छ । कामदारले कतार आउन्जेलसम्म कुनै प्रकारको शुल्क तिर्न बाध्य पारिनु हुन्न । रोजगारदाता कम्पनी आफैंले सबै शुल्क बेहोर्नुपर्छ ।  

३) कामदार ल्याउने अभ्यास पूर्ण रूपमा स्वस्थ (आचारसंहिताभित्र) हुनुपर्ने ग्यारेन्टी हुनुपर्छ । म्यानपावर कम्पनीले कामदारसँग केही पनि लिनु हुँदैन । स्थानीय तहमा हुने एजेन्ट म्यानपावरको मताहातमा हुनुपर्छ । कतारी निकाय, उसका ग्राहक र निजी क्षेत्रबीच औपचारिक सहकार्य हुनुपर्छ । कतारले आफ्नो सरकारले कामदार आपूर्ति गर्ने निकाय मुख्य कामदार पठाउने देशमै स्थापना गर्नुपर्छ । सरकार सरकारबीचबाटै सिधै  कामदार आपुर्ति हुनु अझ नै सुन्दर पक्ष हो । 

४) निश्चित समयका लागि मुख्य कम्पनीले अरुरू कम्पनीबाट कामदार लिने गर्छ । यसका लागि पनि अनुगमन गर्नेसहित गरी सम्झौता हुनुपर्छ । कामदार सप्लाई लिने मुख्य कम्पनीले पनि आफ्नो दायित्वलाई पन्छाउन मिल्दैन । 

५) निश्चि मापदण्ड राखिएको करारपत्र विकसित गराउनुपर्छ । यसमा स्पष्ट बुझिने गरी एक्जिट भिसा, एनओसी पाउने अधिकार, कामदारलाई रद्द गरी पठाउने अवस्था राखिनुपर्छ । त्यो एउटा अंग्रेजी र कामदारको मातृ भाषा -जस्तो नेपालीको लागि नेपाली भाषा) मा हुनुपर्छ । करारपत्रमा हस्ताक्षर गराउँदा सरकारी प्रतिनिधिको उपस्थिति गराइदिनुपर्छ । कामदारले सक्कली प्रति सधैं आफूसाथ राख्न पाउनुपर्छ । 

६) कतारी कन्ट्रक्टर र सब कन्ट्रक्टर र उनीहरूका कामदार सप्लाई गर्नेबीच कामदारसँग भिसाअनुसारको काम भएनभएको अनुगमन भइराख्नुपर्छ । यसमा यी पक्ष असफल छन् । यसका लागि श्रम मन्त्रालयसँग सहकार्य गर्नुपर्छ । 

७) कतारले निर्माण क्षेत्रमा कार्यरत कामदारको न्यूनतम तलब तोक्नुपर्छ । यो तोक्दा देशको आधारमा विभेद गरिनुहुन्न । उस्तै काममा गर्नेहरूलाई तलब पनि उस्तै हुनुपर्छ । तलबसँग खाना जोडिनु हुन्न । खाना पनि सुहाउँदो हुनुपर्छ । (जस्तो ः नेपालीका लागि नेपाली खाना नै । भारतीयका लागि भारतीय खाना) 

८) कतारी निकायले कामदारले कतारको श्रम कानुनअनुसार समयमै तलब पाउने कामदारको अधिकारको ग्यारेन्टी गर्नुपर्छ । कामदारको खाता बैंकमा खोलिदिनुपर्छ । मुख्य र सब कन्ट्रक्टरले सिधै कामदारको खातामा तलब जम्मा गरिदिनुपर्छ । त्यस्तो बैंक खाता कतारी बैंकबाट सिधै कामदारको देशको बैंकको खातामा पुग्नेगरी व्यवस्था गर्नुपर्छ । 

९) कतारी निकाय र यसका ग्राहकले नो अब्जेक्सन सिर्टिफिकेट (एनओसी) र एक्जिट भिसा पाउने नीति बनाउनुपर्छ । सम्झौता अनुसार तलब नदिने, कम तलब दिने,  कामदारको अधिकारबाट वञ्चित गराउने, दुव्र्यवहार गर्ने, घन्टौंसम्म काम लगाउने र न्यायिक प्रक्रियामा जाने कामदारहरूलाई यस्तो सुविधा दिइनुपर्छ । 

१०) कतार सरकारले कामदारलाई आउनुअघि र आएपछि निश्चित समयको लागि गुणस्तरीय अभिमुखीकरण तामिल दिनुपर्छ । यसमा उनीहरूको अधिकार, जिम्मेवारी, कर्तव्य, आर्थिक पक्ष स्वास्थ्य र परिवारको सवालका विषयहरू समेटिनुपर्छ ।  

Wednesday, August 20, 2014


गोबध नगर्न लालमोहर
–राजकुमार दिक्पाल


         सरकारको स्वास्थ्य मन्त्री रहदा पद्मरत्न तुलाधरले “गाई काट्ने” बिषयका कुरा गर्दा त्यसबेला एमालेको अल्पमतको सरकारविरुद्ध जनमत तयार पार्न विपक्षी र खासगरी हिन्दु धर्मावलम्बीहरुलाई ठूलो मसला प्राप्त भएको थियो । त्यसो त गाईलाई नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ ले राष्ट्रिय जनावर मानिसकेको अवस्था छ । गाईलाई राष्ट्रिय जनावर बनाइनु हँुदैन भन्ने बहस पनि तातो रुपमा चलिरहेकै छ । 

गाईको सन्दर्भ कोट्याउँदा नेपालका अहिले आफूलाई आदिवासी जनजाति भन्ने सबैजसो जाति गोभक्षक थिए भन्ने पुष्टि हुन्छ । उनीहरुले पृथ्वीनारायण शाहले राज्यविस्तार अभियान थाल्नुअघि मात्रै होइन, उनका पनाति गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाहले शासन चलाउँदा समेत नेपालका आदिवासी जनजातिहरुले निर्वाध रुपमा गाईको मासु उपभोग गरेको इतिहास पाउन सकिन्छ । बरु रणबहादुर शाहको पालामा पूर्वमा शान्ति स्थापनार्थ लिम्बु सुब्बाहरुलाई एक लालमोहर पठाउँदा गाईको मासु खाएकोमा क्षमदान दिएको र अब उप्रान्त गाईको मासु नखान उर्दी जारी गरेको पाइन्छ । त्यसैले सनातनी परम्पराअनुसार नेपालमा गाईको मासु प्रचलनमा थिएन भन्ने कुरामा कुनै तर्क छैन । 

विभिन्न राज्यहरु गोरखा राज्यमा गाभिएपछि क्रमश गाईको वध गर्न प्रतिबन्ध लगाउन थालियो । खासगरी गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाहको पालामा ऐन नै बनाएर गोवध नगर्न आदेश जारी गरियो । इतिहासकार महेशचन्द्र रेग्मीद्वारा सञ्चालित रेग्मी रिसर्च सेन्टरको रेग्मी रिसर्च कलेक्सनको भोल्युम ४० (पृष्ठ १६५—६८) अनुसार शिवराज, काशीराम, ऋषि पाध्यको नामका एक आदेश जारी गरी तामाकोशीदेखि टिष्टासम्मको पहाडी भागमा लागू हुने गरी गोवध प्रतिबन्ध गर्न उनीहरुलाई खटाइयो । त्यसबेला भीमसेन थापा सर्वेसर्वा अधिनायक थिए भने गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाह बालक राजा ।

त्यसबेला गोवध गर्नेलाई कडा दण्ड जरिवाना तोकिएको थियो । गोवध गर्ने मात्रै होइन, गोवध गर्न सघाउने र गोवध गर्नका लागि गाई वा गोरु बेच्नेलाई समेत दण्ड जरिवानाको सजाय तोकिएको थियो भने गोवध गर्न सघाउने र वधका लागि गाई वा गोरु बेच्नेलाई सजाय दिन र उनीहरुबाट दण्ड जरिवाना अमालीबाट उठाउने व्यवस्था गरिएको थियो ।
सम्वत १९६६ पुस बदी ९ मा जारी गरिएको यस आदेशमा गोवध गर्नेलाई ज्यान सजायको व्यवस्था गरिएको छ । यस्तै गोवधका लागि सघाउनेलाई ५० रुपैयाँ जरिवाना अनि यदि गाईको मासु वितरण गरेको पाइएमा २० रुपैयाँ जरिवाना तोकिएको छ । यसैगरी यदि वध गरिएको गाई वा गोरु कसैले बिक्रीवितरण गरेको छ भने त्यस व्यक्तिलाई तीन रुपैयाँ जरिवाना तोकिएको थियो, त्यसबेलाको सरकारी आदेशमा । रेग्मी रिसर्च सेन्टरको भोल्युम छ (पृष्ठ ६६३—६५) अनुसार यसअघि नै १८६२ मार्ग बदी ९मा सोलु, खुम्बु र चाँखुमा गोवध नगर्न आदेश जारी गरिसकिएको थियो । त्यसबेला गोवध नगर्न मात्रै होइन, सिनो भन्दै विभिन्न मरेको चौपाया समेत नखान भोटे, राई, माझी, मुर्मी (तामाङ) जातिलाई १८७४ बदी ४ (रेग्मी रिसर्च सेन्टर, भोल्यूम ४३ पृष्ठ ६ र ७ ), गुरुङ जातिलाई १८६७ बदी १२ मा (रेग्मी रिसर्च सेन्टर भोल्यूम ३८ पृष्ठ ६९६—९७) र चेपाङ, सुनुवार, हायु, पहरी, बरामु र थान्सी जातिलाई १८६२ मा आदेश जारी गरी गोवध नगर्न आदेश दिइएको थियो (रेग्मी रिसर्च सेन्टर भोल्युम ६ पृष्ठ १८०) ।

रेग्मी रिसर्च सेन्टरकै भोल्युम ३९को पृष्ठ ३१२—१३ अनुसार प्यूठानमा पनि गोवध नगर्न र सिनो नखान १८६७ साउन सुदि ७ मा आदेश जारी गरिएको थियो । त्यहाँ सिनो खाने प्रति घरपरिवारलाई आर्थिक जरिवाना तोकिएको थियो । प्यूठानका खटिएका काजी रेवन्त कुँवरले सिनो खाने प्रति घरपरिवार डेढ रुपैयाँ सजाय तोकि दिएका दिए। यस्तै सुवेदार रतनसिंह थापाले सिनो खाने प्रति घरपरिवार आठ आनाको दरले सजाय तोकेर तीन हजार परिवारबाट एक हजार पाँच सय रुपैयाँ जरिवाना दस्तुर सङ्कलन गरेका थिए । 
यसअघि नै लिम्बु जातिमा गोवध नगर्न रणबहादुर शाहले प्रतिबन्ध लगाइसकेका थिए । उनले १६ जना लिम्बु सुब्बाहरुको नाममा यस्तो आदेश जारी गरेका थिए । यसरी जारी गरिएको आदेश अर्थात् लालमोहरको सक्कल प्रति दार्जिलिङनिवासी साहित्यकार विरही काँइलाले सुरक्षित राखेका छन् । यो लालमोहरको फोटोकपि चाहिँ ललितपुरको तिखेदेवलनिवासी किरात याक्थुङ चुम्लुङका पूर्व अध्यक्ष तथा नेपाल सरकारका पूर्व प्रशासक मञ्जुलकुमार याक्थुङसँग रहेको छ । 

लिम्बुहरुलाई तत्कालिन राजाद्वारा दिइएको सक्कली लालमोहरमध्ये यो सबैभन्दा पुरानो हो । यो लालमोहरको ब्यहोरा शिवकुमार श्रेष्ठले आफ्नो पुस्तक लिम्बुवानको ऐतिहासिक अध्ययनको दोस्रो संस्करण(२०५२ पृष्ठ १३६ र १३७)मा उल्लेख गरेका छन् भने दुर्गाहाङ याक्खा राईले आफ्नो पुस्तक ब्राह्मणवादविरुद्ध जनजाति+उत्पिडीत वर्ग(२०५३)को पृष्ठ ३४८मा यसको प्रयोग गरेका छन् । राजेन्द्रविक्रम शाहको पालाको बाहेक अन्य लालमोहरको छायाँप्रति हालसम्म प्रकाशमा आएको छैन । ती सबै जसो लालमोहर हातले सारेर राखेको अवस्थामा छन् ।

१८४३को जेठ सुदि २ सोमबार जारी गरेको यस लालमोहरमा रणबहादुर शाहले लिम्बु सुब्बाहरु देवपति राय, थामावु राय, बहीनामसा राय, फेन्दुवा राय, शाभामुधा राय, थेबेसिंह राय, जसमुखा राय, गोथिम राय, सां राय, नामसाहाङ राय, इगुमसेदी राय, पोतवा राय, ओङ्देवा राय, फावोहांग्या राय, यंवा राय, षिंभिदिंग राय, पातलुवा रायको नाममा यो लालमोहर जारी गरेका हुन् ।
यस लालमोहरमा हिजो सिमापारि बसेर लुटपिट गरेको र गोवध गरेको माफी दिएको उल्लेख गर्दै अब उप्रान्त गोवध नगर्नू भनी आदेश दिइएको छ । यस्तै आफ्नो खायन पायन सम्हाल्न आऊ भनी यस लालमोहरमा लेखिएको छ ।

शाह राजाहरुले लिम्बु जातिमा जारी गरेको सबैभन्दा पुरानो लालमोहर नै यहीँ हो । यसअघिका लालमोहरहरु सारेर राखिएका अवस्थामा प्राप्त भएका हुन् । 
यी लालमोहर वा आदेशबाट केही स्पष्ट हुन्छ भने नेपालमा प्रायःजसो आदिवासी जनजातिहरु गोभक्षक थिए । उनीहरु गोरखा राज्यमा बिलीन हुन पुगेपछि वा गोरखाली शाह राजाहरुको शासन स्वीकार गरेपछि गाई खान वा गोहत्या गर्न छाडेका हुन् भन्ने स्पष्ट हुन आउँछ । ०
स्रोतः 
चुम्लुङहिम अभिलेख, 
प्रथम संस्करणः २०६९
प्रकाशकः किरात याक्थुङ चुम्लुङ 
जिल्ला कार्यसमिति ललितपुर

११ माघ २०७९ बुधबार Wednesday, January 25, 2023-युवा व्यवसायी प्रेम प्रसाद आचार्य "सन्तोष" ईलाम नेपाल

मिती १०-१०-१० गतेका दिन संसद भवनको अगाडी आफैले आफैलाई शरीरमा आगो लगाएर आत्मदाह गर्नु पूर्ब लेखेको ब्याक्तिगत बिवरण अनि आफैले भोगेका परि घटना...